Hoe ik mijn thema ‘de middeleeuwse beeldtaal’ vond

Abraham Bloemaert
In 2011 zag ik op AVRO Kunstuur dat het Catharijneconvent in Utrecht een bijzondere aankoop had gedaan: De vier kerkvaders van Abraham Bloemaert (1566-1651). De meest prominente kerkvader op het werk is Augustinus, hij draagt een koorkap. De koorkap zelf was al reeds in het bezit van het museum, evenals een prent die als studie diende voor het schilderij. Met de komst van dit kunstwerk was een belangrijk gat in de collectie gevuld.

Toen mijn kinderen dat jaar met kerst eens een levende kerststal wilden zien, besloten we naar de kerststal in het Catharijneconvent te gaan. Zelf zou ik dan mooi een kijkje kunnen nemen bij de koorkap en het schilderij, die gebroederlijk naast elkaar hingen. Ik was met name geïnteresseerd in de vrijheid die Bloemaert zich genomen had in het naschilderen van het parament. Ik ging ervan uit dat deze heel precies nageschilderd moest worden.

Kazuifels
Echter, om bij het schilderij te komen, moest ik eerst langs de schatkamer van het museum. En daar gebeurde het: als een ekster werd ik betoverd door al het glimmende goud en zilver en de edelstenen die waren verwerkt in sieraden, monstransen en ander liturgisch vaatwerk. Aan het einde van de werfkelder, achter een dikke glazen muur, stonden kazuifels opgesteld. Deze fascineerden mij nog meer. Zij hadden iets “zwaars” in zich. Ik voelde een noodzaak dat gevoel te grijpen. Dat gevoel was zo groot en direct, het was als een kind dat een verloren ouder vastklampt bij het weerzien.

Zielloze maatschappij
In die periode was ik namelijk op zoek naar een nieuw thema in mijn werk. De balans in de maatschappij tussen onverschilligheid en bezieling, tussen onkunde en vakmanschap, tussen gemak en gedrevenheid was in mijn ogen zoek. Alles leek een lege huls te zijn. Een iPhone die na een half jaar alweer een opvolger krijgt, een internetprovider die zijn klanten niet wenst te helpen, een jonge vrouw die haar plaats niet wil opgeven in de bus voor een bejaarde man en de politicus die alleen aan zijn carrière denkt in plaats van aan zijn idealen. Er was teveel leegte.

Zielloze kunst
Deze leegte vond ik ook terug in de kunst. Niet als aanklacht tegen deze ontwikkelingen, nee, kunstenaars leken ook gestoken te zijn door een slaafs gif dat hun inspanningen lam legde. Ik miste de gedrevenheid van de kunstenaar om te maken wat hij of zij wilde maken. De noodzaak tot communiceren. Het grote gevecht dat je als kunstenaar moet aangaan met jezelf, met het kunstwerk, met je omgeving, met godverdomme de hele wereld voor mijn part om tot iets wezenlijks te komen. Het credo leek te zijn, en helaas zie ik het steeds vaker: (worth)less is more.

Het zijn niet de kleren van de priester, maar de kleren van de keizer die de mode vormen in de kunsten: “Maak je kunst zó leeg, dat alleen het meest gevoelige oog de rijkdommen van deze kunstwerken kan zien.” Ik weet echter dondersgoed hoe zuiver mijn zicht is. En dat van u vast ook.

Overgave, passie en liefde
De kazuifels in de vitrine vertelden precies het tegenovergestelde en dat greep me. Niet alles in de wereld is vluchtig. Geen mens wil kortstondige vrede hebben om in te leven. Geen kind wil vluchtige liefde van zijn ouders. De smaak van een mooi glas wijn willen wij ons dagen later nog kunnen heugen.

Deze kazuifels werden gemaakt vol overgave. Mensenarbeid kostte niet veel geld, het waren de materialen die kostbaar waren. Nu is dat precies andersom. De zwaarte die deze gewaden in zich hebben is meer dan letterlijk gewicht in ponden en kilo’s. Zij zijn oud, besmeurd, vervloekt, geprezen, gevreesd en bewonderd.

De middeleeuwen
De kazuifels voerden mij pijlsnel terug naar vroegere eeuwen, waarin ik nog meer vervreemding ervoer ten opzichte van deze tijd. De middeleeuwen. De banieren, schilden, kerkers, kathedralen, alles leek vol overgave gemaakt te zijn. Er is zoveel moois ontstaan destijds. Tegelijkertijd moeten het duistere eeuwen zijn geweest met de meest wrede martelingen, ziektes, onderdrukkingen en angsten. Uit artistiek oogpunt is dat razend interessant. Temeer omdat men volop experimenteerde, met een kinderlijke vanzelfsprekendheid probeerde men maar wat om iets te bereiken. Dat is een kunstenaar niet vreemd.

De middeleeuwse voorwerpen, schilderijen, tekeningen en vormgeving zijn spectaculair en doen vaak bijzonder hedendaags aan. Dat betekende dat ik met een vernieuwde bezieling nieuwe oude werken zou kunnen maken, die niet religieus van aard zijn, maar louter visueel en gestuurd door een hedendaagse smaak en werkwijze. De middeleeuwen beslaan de hele wereld en duizend jaren. Ik had een onderwerp gevonden dat dichtbij staat. Het kan mij de wereld van nu en van toen tegelijkertijd duiden en mijn werk zou dat invoelbaar moeten kunnen maken. Ik wist het zeker!

Vrijheid
Alvorens ik de koorkap en het schilderij van Bloemaert kon aanschouwen was ik zo overweldigd door het geheel, dat ik ze bijna vergat. Bloemaert permitteerde zich grote vrijheid in het naschilderen van de kap. Nu, bijna vier jaar later, leeft mijn thematiek nog altijd vurig in mij en permitteer ik mij ook grote vrijheden in mijn kunst. Daarnaast ontwikkelde ik mijn eigen beeldtaal en techniek en kreeg mijn kunst hernieuwde aandacht.

Mijn kazuifels
Ik won vorig jaar de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst met twee op iconen gebaseerde schilderijen. Daardoor denkt men vaak dat ik louter iconen schilder. Met dit artikel wil ik aantonen hoe belangrijk mijn kazuifelserie voor mij is. Komende vrijdag zijn er vier nieuwe Koninklijke Prijswinnaars. Het wordt daarom tijd nu ook mijn andere kunstwerken te belichten.

Klik hier voor een overzicht van mijn kazuifels en andere kunstwerken.